Τι σημαίνει Ήρωας, από πού προέρχεται

 

Ήρωας

Ως ήρωας στη μυθολογική παράδοση αλλά και ως σύγχρονο κοινωνικό αρχέτυπο εννοείται κάποιος άνδρας ή γυναίκα (ηρωίδα), που μπορεί να εμφανίζεται παραδοσιακά ως πρωταγωνιστής ενός μύθου, ενός θρύλου ή έπους και που κατέχει ικανότητες μεγαλύτερες από εκείνες που κατέχει ο μέσος άνθρωπος.

Αυτές οι ικανότητες τον βοηθούν να εκτελέσει ασυνήθιστες και παράτολμες αγαθοεργές πράξεις (ηρωική πράξη) για τις οποίες γίνεται γνωστός/ή.

Αυτές οι δυνάμεις δεν είναι μόνον σωματικές αλλά και διανοητικές ή ψυχικές. Ως ήρωας επίσης νοείται η κεντρική φυσιογνωμία ενός λογοτεχνικού, θεατρικού και κινηματογραφικού έργου.

Γενική έννοια

Ο άνθρωπος μεταβάλλεται σε ήρωα όταν εκτελέσει μια ασυνήθιστη και αξιέπαινη πράξη. Παραδοσιακές ηρωικές πράξεις είναι η θηριοκτονία και η διάσωση ανθρώπων από σίγουρο θάνατο, ή η λύτρωση μιας ολόκληρης φυλής από συγκεκριμένους κινδύνους. Συνεπώς υπό κανονικές συνθήκες ο ήρωας εκτελεί αυτό που θεωρείται κοινώς αποδεκτά καλό και ευγενές μέσα στα πλαίσια του πολιτισμού που δρα. Στην λογοτεχνία, όμως, ιδιαίτερα στην τραγωδία είναι πολύ πιθανό ο ήρωας στην εξελικτική του πορεία να υποπέσει σε λάθη, (π.χ. Άμλετ, Οιδίποδας κ.λπ.)

Ενίοτε αληθινά πρόσωπα κατορθώνουν με ανάλογες πράξεις να φθάσουν στο ηρωικό status και να θεωρούνται ήρωες από τους συνανθρώπους τους. Η διαδικασία της ηρωοποίησής τους συνήθως συμπληρώνεται με την γοργή ανάπτυξη ενός συμπλέγματος μύθων γύρω από τον ήρωα, ενώ συχνά του αποδίδονται δυνάμεις πέρα από εκείνες που κατέχει ο μέσος άνθρωπος. Η κοινωνική ανθρωπολογία, αντιμετωπίζοντας το θέμα -εκτός από την μυθολογική- και στην κοινωνιολογική του διάσταση, θεωρεί επίσης τον ήρωα ως ανάγκη μιας κοινωνίας ή ενός έθνους που χάνει τα ηθικά και πολιτισμικά του ερείσματα.

Ο ήρωας στην προκειμένη περίπτωση αποτελεί ένα ηθικό πρότυπο για τα νεαρά μέλη μιας κοινωνίας, αλλά και μια εξιλεωτική πράξη για την εγγενή αδυναμία της να αντιμετωπίσει τα πρακτικά της προβλήματα. Μια τέτοια διαδικασία μυθοποίησης, βέβαια, είχε έναν λειτουργικό ρόλο για τις αρχαίες κοινωνίες, ακόμη και αν δεν βρίσκονταν σε κατάσταση φθοράς. Ο ήρωας και η δυναμική του μύθου λειτουργούσαν ως μέσο διδασκαλίας για τις επερχόμενες γενεές και ως μέσο πολιτισμικής τους ενσωμάτωσης, συνήθως με τελετές ενηλικίωσης αφιερωμένες στον ήρωα ή/και την προστάτιδά του θεότητα.

Η έννοια του ήρωα στην Αρχαία Ελλάδα

Η έννοια του Αρχαίου Έλληνα ήρωα προβάλλεται με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους στο τεράστιο φάσμα της μέχρις στιγμής σωζόμενης Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας. Η θεμελιώδης έννοια που χαρακτηρίζει τον Αρχαίο Έλληνα ήρωα είναι η έννοια του κλέους. Ως κλέος, ορίζεται η δόξα, η φήμη που αποκτά όχι μόνο ο ήρωας, αλλά και η οικογένειά του και οι μετέπειτα από αυτόν γενιές χάρη στα ανδραγαθήματά του στο πεδίο της μάχης. Η έννοια του κλέους συνδυάζεται με τις συνώνυμες έννοιες της ἀριστείας και της ὑστεροφημίας. Οι επιτυχίες ενός ήρωα στο πεδίο της μάχης αποτελούσαν την ἀριστεία του και του εξασφάλιζαν ὑστεροφημία στις επερχόμενες γενιές ανά τους αιώνες. Επομένως, αντιλαμβανόμαστε ότι για τον Αρχαίο Έλληνα ήταν απαραίτητη η συμμετοχή του στον πόλεμο, καθώς η ανδρεία ήταν αυτή που του εξασφάλιζε την ἀριστεία και τον τίτλο του ήρωα.

Το να επιδιώκει κάποιος όμως, τον θάνατο στη μάχη αποτελεί μια αρχή που σίγουρα εμάς μας ξενίζει. Ωστόσο, αυτό θα το αντιληφθούμε καλύτερα, αν λάβουμε υπόψη μας την ετυμολογία της λέξης ήρωας. Ο ἥρως λοιπόν, παράγεται από τη λέξη ὥρα, διότι δηλώνει ότι η κατάλληλη ώρα για τον ήρωα είναι όταν πεθαίνει στο πεδίο της μάχης, δείχνοντας αυτοθυσία και αυταπάρνηση για την τιμή και το κλέος. Ο ήρωας δηλαδή, βρίσκεται στην καλύτερή του ώρα, στο πλήρωμα του χρόνου της ζωής του, όταν πεθαίνει στη μάχη. Επιπροσθέτως, ο ἥρως μπορεί να συνδεθεί ετυμολογικά με την Ἤρα. Η θεότητα αυτή θεωρούνταν υπεύθυνη για την αλληλοδιαδοχή των εποχών και γενικότερα, για την πραγματοποίηση διάφορων συμβάντων στην ανθρώπινη ζωή στην κατάλληλη ώρα.

Η ηρωική μορφή του Ηρακλή

Αυτή η ετυμολογική σύνδεση της Ήρας, της ώρας και του ήρωα βρίσκει απήχηση στον Ηρακλή, ο οποίος θεωρείται το ιδανικό πρότυπο ήρωα, το μοντέλο για όλους τους ήρωες, που υπερβαίνει ακόμη και τον Αχιλλέα. Μάλιστα, ο Ηρακλής ενσαρκώνει χαρακτηριστικά γνωρίσματα, θεμελιώδη και απαραίτητα για κάθε ήρωα: είναι κατάλληλος στο να φέρει εις πέρας την αποστολή των δώδεκα άθλων του και δεν διστάζει να ανταγωνιστεί ακόμη και την Ήρα στην προσπάθειά του να παρατείνει τον χρόνο ζωής του. Έτσι, η Ηρακλής είναι σα να ξαναγεννιέται από την Ήρα τη δεύτερη φορά (1.) και να μετατρέπεται σε εικονικό γιο της, αφού άλλωστε μοιάζει στη συγκεκριμένη θεότητα. Ο δυναμισμός και η μαχητικότητά του, που τον οδηγούν ακόμη και σε ανήθικες πράξεις για το αξιακό σύστημα της εποχής εκείνης, αλλά και της σημερινής, όπως στο να καταστρέψει μια ολόκληρη πόλη και να σκοτώσει τους αδερφούς της Ιόλης για να την πάρει γυναίκα του, παρά το ότι ήταν ήδη παντρεμένος με τη Δηιάνειρα.

Η ηρωική μορφή του Αχιλλέα

Ένα άλλο ιδανικό μοντέλο ήρωα που αντλούμε από την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία είναι ο Αχιλλέας στην ομηρική Ἰλιάδα. Ο Αχιλλέας όχι μόνο επιλέγει και ενδιαφέρεται για το κλέος, την ἀριστεία και την ὑστεροφημία του, αλλά πιστεύει ακράδαντα ότι το κλέος καθορίζει και ορίζει την επική του ταυτότητα. Η μῆνις του Αχιλλέα, δηλαδή ο ασυγκράτητος και υπερβολικός θυμός του για την απώλεια του λαφύρου του, της Βρισηίδας, αποτελεί το κεντρικό θέμα της Ἰλιάδος, γύρω από το οποίο συνυφαίνεται όλος ο ιστός των δέκα ετών του Τρωικού Πολέμου• γι’ αυτό, ο Όμηρος,-ή καλύτερα, ο ομηρικός ποιητής (2.) , – καταφέρνει να παρουσιάσει με τον περίτεχνο και αριστοτεχνικό του τρόπο όλο το φάσμα και τα γεγονότα του δεκαετούς Τρωικού Πολέμου, παρά το ότι η αφήγησή του διαρκεί μόλις 51 ημέρες (3.).

Ο ήρωας στην Κλασσική Εποχή και Λογοτεχνία

Μία βασική έννοια που συνδέεται με το κλέος, είναι η έννοια της επικής ταυτότητας του ήρωα. Πρόκειται για θεμελιώδη αρχή του έπους και της ιδεολογία του ήρωα στην Κλασσική Εποχή και Λογοτεχνία. Η επική ταυτότητα των ομηρικών ηρώων συγκροτείται ακριβώς από την ανάγκη και το χρέος που οφείλουν να αισθάνονται να εξασφαλίσουν το κλέος, την ἀριστεία και την ὑστεροφημία για τον εαυτό τους και τα μέλη της οικογένειάς τους, αλλά και τις επόμενες γενιές. Αν δεν το επιδιώκει και προτιμήσει μια ήσυχη ζωή, μακριά από τις μάχες και τις ευκαιρίες για ανδραγαθήματα, θα έχει απεμπολήσει την επική του ταυτότητα, δηλαδή δεν θα έχει καταφέρει να πετύχει το κλέος και την ἀριστεία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αποτελεί και ο Οδυσσέας, ο οποίος πρέπει να φύγει από το νησί της νύμφης Καλυψούς, για να επιστρέψει στην Ιθάκη και να ξανακερδίσει την οικογένεια του, τον λαό του και το βασίλειό του.

Ειδικά ο Οδυσσέας, έχει πολλές περιπέτειες και κατ’ επέκταση και σημαντικά κατορθώματα, που του εξασφαλίζουν την επική του ταυτότητα: τα κατορθώματα του στη μάχη του Τρωικού Πολέμου, η επινόηση του Δούρειου Ίππου που οδήγησε στην κατάκτηση και άλωση της Τροίας και τη νίκη των Αχαιών, η απόκρουση όλων των κινδύνων και δυσκολιών κατά το θαλάσσιο ταξίδι της επιστροφής του, η αντιμετώπιση του διλήμματος που βιώνει του αν θα παραμείνει στην Καλυψώ ή θα την εγκαταλείψει και θα επιστρέψει στην πατρίδα του και φυσικά, η συνέχεια του αγώνα του στον οίκο του• ο αναγνωρισμός του από τα μέλη του οικογενειακού του περιβάλλοντος (Τηλέμαχος, παραμάνα, Πηνελόπη, Λαέρτης) και η αντιμετώπιση των μνηστήρων (Μνηστηροφονία, ραψωδίες ν-ω). Ο αγώνας του Οδυσσέα και κατ’ επέκταση και ο στόχος που φιλοδοξεί να επιτύχει είναι διττός: τόσο η επιστροφή στην πατρίδα όσο και ο αγώνας για την ανάκτηση του βασιλείου του από τους μνηστήρες.

Και η επική ταυτότητα του Αχιλλέα κλονίζεται. Ο Αχιλλέας, όταν απειλεί ότι θα αποσυρθεί από τον πόλεμο και θα αποφασίσει να επιστρέψει στην πατρίδα του και να ζήσει μια ήρεμη, οικογενειακή ζωή, θέτει σε κίνδυνο την επική του ταυτότητα, αφού απαρνείται τον πόλεμο και επομένως, την ευκαιρία για κλέος και ἀριστεία. Ωστόσο, ο θάνατος του Πατρόκλου τον κάνει να επιστρέψει στη μάχη για να εκδικηθεί. Μάλιστα, εδώ υπάρχει μια σύνδεση του Αχιλλέα με έναν άλλον ήρωα παλαιότερου, μη σωζόμενου έπους, του Μελεάγρου, ο οποίος επέστρεψε στη μάχη μετά από προτροπές της γυναίκας του, Κλεοπάτρας. Οι μελετητές ανιχνεύουν ακόμη και ετυμολογική σύνδεση μεταξύ των ονομάτων του Πατρόκλου και της Κλεοπάτρας, καθότι το ένα αποτελεί αντιστροφή του άλλου και στην πραγματικότητα, πρόκειται για συνώνυμα ονόματα• και οι δύο έχουν κλέος που τους δίνεται από τον πατέρα, δηλαδή από την καταγωγή τους (Πάτρο-κλος < πατήρ + κλέος, Κλεο-πάτρα < Κλέος + πατήρ). Και στις δύο περιπτώσεις λοιπόν, οι ήρωες επιλέγουν το κλέος και διασώζουν την επική τους ταυτότητα.

Μάλιστα, είναι αξιοσημείωτο ότι και μέσα στα ομηρικά έπη υπάρχουν διάφοροι αοιδοί που τραγουδούν τα κλέα ηρώων, οπότε η σπουδαιότητα αυτού του ζητήματος διαγράφεται εντονότερα. Μάλιστα, οι μελετητές θεωρούν ότι τα άσματα αυτά των αοιδών είναι μικρότερες επικές αφηγήσεις, αρμονικά και οργανικά ενταγμένες στα ομηρικά έπη και ίσως, οι αοιδοί να αποτελούν αντανακλάσεις του Ομήρου ή του ομηρικού ποιητή. Αυτό το στοιχείο δείχνει και την πολυπλοκότητα των αφηγηματικών τεχνικών των ομηρικών επών.

Ποια είναι η έννοια του σημερινού ήρωα;

Ωστόσο, αναρωτιόμαστε ποια είναι η έννοια του σημερινού ήρωα. Μήπως να προβληματιστούμε και να επαναπροσδιορίσουμε την έννοια του ήρωα στη σύγχρονη εποχή; Για παράδειγμα οι πολεμιστές του 1940 σαφώς και αντιλαμβάνονταν την έννοια του ήρωα, όπως και οι Έλληνες της Κλασσικής Εποχής: αναγκαίο είναι η αυτοθυσία και η αυταπάρνηση στη μάχη, με στόχο όχι την ἀριστείαν και το κλέος, αλλά τη σωτηρία της πατρίδας, την ελευθερία σε όλα τα επίπεδα και γενικότερα, την προάσπιση των ηθικών και ανθρωπιστικών αξιών. Σήμερα, στις δύσκολες συγκυρίες που βιώνουμε και στη συγκεκαλυμμένη απώλεια της ελευθερίας μας στον λόγο, τη σκέψη, την έκφραση, καθώς και τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων που έχουμε ως άνθρωποι και πολίτες (πολιτικά, κοινωνικά, εργασιακά δικαιώματα κτλ.), θεωρούμε ήρωες τους απλούς και άσημους βιοπαλαιστές, που μάχονται για την ελευθερία σε όλα τα επίπεδα και με κάθε τρόπο και μέσο. Ένας εκπαιδευτικός που προσπαθεί να μορφώσει τους μαθητές του χωρίς να νοιάζεται για τη μείωση μισθού, οι εθελοντές σε διάφορα κοινωνικά δρώμενα, οι συμμετέχοντες αφιλοκερδώς σε διάφορες κοινωνικές δράσεις με στόχο να περάσουν κάποιο μήνυμα αισιοδοξίας, νέοι καλλιτέχνες που εκφράζονται μέσα από τις Τέχνες τους, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον Παύλο Φύσσα που συγκίνησε το πανελλήνιο, παιδιά που ελπίζουν και ονειρεύονται, δημιουργούν και ερωτεύονται, οραματιζόμενα ένα ομορφότερο και καλύτερο αύριο…

1. Η βιολογική μητέρα του Ηρακλή είναι η θνητή Αλκμήνη, η οποία απέκτησε κι άλλον έναν γιο, δίδυμο του Ηρακλή, τον επίσης θνητό Ιφικλή. Ο Ηρακλής είναι θνητός μόνο από την πλευρά της μητέρας του, διότι πατέρας του είναι ο Δίας, σύμφωνα με τον μύθο.

2. Προτιμάμε τον όρο ομηρικός ποιητής, διότι σύμφωνα με το Ομηρικό Ζήτημα που έχει απασχολήσει και εξακολουθεί να απασχολεί τη φιλολογική έρευνα, μπορεί ο Όμηρος να μην υπήρξε, να είναι ένα πλασματικό πρόσωπο ή ακόμη και τα ποιήματά του να μην ήταν εξ ολοκλήρου δικά του δημιουργήματα• δηλαδή να αποτελούσαν συρραφή πολλών μικρότερων επικών ποιημάτων από διάφορους ποιητές (ραψωδούς) ή ο Όμηρος (ή γενικότερα, κάποιος ποιητής) να συνέθεσε τα έπη του, τα οποία όμως, με την πάροδο των αιώνων δέχθηκαν συμπληρώσεις και προσθαφαιρέσεις από διάφορους ραψωδούς που τα απήγγελναν, αφού βρισκόμαστε στη σφαίρα της προφορικής ποίησης (oral poetry / poesie orale) και δεν υπήρχε κάποιο παγιωμένο κείμενο. Εντούτοις, τη σημερινή εποχή η πλειονότητα των μελετητών τείνει να πιστεύει ότι Όμηρος υπήρξε ή ακόμη κι αν δεν υπήρξε, υπήρξε ένας ποιητής που δημιούργησε τα αποκαλούμενα ομηρικά έπη (Ἰλιάδα & Ὀδύσσεια), έχοντας αντλήσει επιρροές από την προγενέστερη παράδοση (προηγούμενα έπη, ποιήματα, τραγούδια κ.ά.πολλά), όπως άλλωστε είναι φυσικό, αλλά αφομοιώνοντάς τη δημιουργικά και βάζοντας και το προσωπικό του στίγμα.

3. Ο πραγματικός χρόνος που διήρκησε ο Τρωικός Πόλεμος είναι 10 χρόνια, ενώ ο αφηγηματικός χρόνος είναι 51 ημέρες.

Η ετυμολογία της λέξης ήρωας

Ανάλυση του Παναγιώτη Τερπάνδρου Ζαχαρίου

Η λέξη Ελληνική λέξη “Ήρως” δεν έχει αντιστοιχία σε καμία άλλη γλώσσα και δια τούτον τον λόγον η λέξις “hero” εκφράζεται Ελληνιστί ανά την υφήλιον.

Κατά το Μέγα ετυμολογικόν λεξικόν η ρίζα της λέξεως “ήρως” έχει σχέσιν με το είρρημα ήρι (τοπικήν πτώσιν της λέξεως ήρ-έαρ), το οποίον σημαίνει “κάποτε, άλλοτε” και είναι πρώτον συνθετικόν του επιθέτου ηριγένια, το οποίον συνοδεύει την λέξιν «ηώς» (=αυγή).

Ούτως, ήρωες είναι οι παλαιοί, ο πρόγονοι. Συμφωνώ με τον σημασιολόγο Μichel Breal ο οποίος ευρίσκει τα εξής: η πρωϊα (ηριγένεια ηώς) είναι, ως λέγει, η αρχή της ημέρας και το έαρ η αρχή του έτους. Κατ’ ακολουθίαν το επίρρημα “ήρι” (με δασεία και περισπωμένη) ήτο λογικώς επόμενον ν’ αποκτήση την σημασίαν του “πάλαι ποτέ” (κάποτε).

Η εις επιτυμβίους στήλας συνηθιζομένη επιγραφή «ήρως χρηστέ χαίρε» καθοδηγεί προς την σημασίαν ταύτην (=πρόγονε χρηστέ χαίρε), αφού μάλιστα, ως είναι γνωστόν, αι λέξεις εν τη θρησκευτική χρήσει των δυσκόλως αποβάλλουσι την σημασίαν των. Και μάλιστα, η κατάληξις (ως) παρ’ Ομήρω είναι συνήθης εις τας λέξεις τας σημαινούσας δεσμόν οικογενειακόν (πάτρως=πατράδελφος, μήτρως=μητράδελφος, γαλόως=ανδραδελφή ή σύζυγος του αδελφού).

Την σημασίαν ταύτην (οι παλαιοί) φαίνεται ότι δίδει και ο Όμηρος εις την Νέκυιαν της Οδυσσείας του. Με την πιθανήν ταύτην γνώμην του Breal η ηρωολατρεία είναι μία μορφή της προγονολατρείας. Είναι δε γνωστόν πόσον επεδίωκον όχι μόνον αι διάφοροι φυλαί της αρχαίας Ελλάδος, αλλά και αι επισημότεραι οικογένειαι εκάστης πόλεως αυτής να επιδεικνύωσιν ως πρώτον πρόγονον, ως γενάρχην των, ένα των μυθικών ηρώων της αρχαίας Ελλάδος.

Και όπως πολλάκις έχω τονίσει, ζούμε εις έναν κόσμον από τον οποίον έχουν εξαφανισθεί οι δύο αληθινές και μέγιστες αρετές:

Η πνευματικότης και ο Ηρωισμός. Και αυτό με την έννοια ότι δεν γαλουχούμε πλέον το πνεύμα μας αναφερώμενοι στα γενναία ανδραγαθήματα των Ελλήνων προγόνων.

Συνεπώς, σε παγκόσμια κλίμακα, την σημερινή εποχή λείπει η άρρην αρχή, η ηλιακή διανοητική πόλωση της Σοφίας και της πολεμικότητος.

Ο κυρίαρχος τρόπος σκέψεως που επικρατεί στις ημέρες μας είναι αυτός της σεληνιακής, θήλειας αρχής, ο τρόπος του προσγειωμένου ρεαλισμού, των χθονίων δυνάμεων, της πολιτικής ορθότητος.

Το πρότυπο του Φιλοσόφου – Πολεμιστή έχει σχεδόν λησμονηθεί από την συνολική μνήμη της αποκεχαυνωμένης ανθρωπότητος, επειδή έχει απωλέσει την έννοια του Ήρωος.

Η χονδροειδής και κατώτερη Ύλη έχει επικρατήσει επί του λεπτοφυούς ανωτέρου Πνεύματος.

Στον κόσμο της απολύτου συσκοτίσεως η πλειοψηφία των ανδρών σκέφτεται γυναικεία και η πλειοψηφία των γυναικών γραπώνονται σε ισοπεδωτικά ιδεολογήματα που οδηγούν στην απώλεια μίας κοινωνίας που θα μπορούσε να παραγάγει “άνδρες”. Συνεπώς, στις κοινωνίες μας εδραιώνεται ο υποκριτικός ελιγμός, η κυνικότης, ο άγονος ρεαλισμός και ο άκρατος συναισθηματισμός, στοιχεία που τροφοδοτούν την “αριστερόστροφη” αντίληψη των πραγμάτων.

Ήρωες

Μυθικοί ήρωες

Ηρακλής, από την ελληνική μυθολογία

Θησέας, από την ελληνική μυθολογία

Οδυσσέας, Αγαμέμνονας, Αίαντας, Έκτορας, Μενέλαος, Αχιλλέας, Πάρις και άλλοι ήρωες του Τρωικού πολέμου

https://ethernews.com